Co to jest czas naświetlania?

Czas naświetlania – definicja

Sztuki wizualne, takie jak film i fotografia, pozwalają na dosłowne manipulowanie czasem – czyż to nie wspaniałe? Ilu z nas nie chciałoby zatrzymać jakiegoś konkretnego momentu ze swojego życia „tu i teraz" lub rozciągnąć go w czasoprzestrzeni? Dla medium filmowo-fotograficznego nie stanowi to żadnego problemu – w pewnym sensie jest ono „ponad czasem”, ponieważ potrafi nim swoiście zarządzać. W jaki sposób?

Służy do tego parametr, który określa czas otwarcia migawki aparatu lub kamery i który najczęściej nazywany jest po prostu czasem naświetlania – tuż obok wartości przysłony oraz czułości ISO stanowi on także trzeci filar ekspozycyjny, dzięki któremu możliwe jest zarządzanie oraz kontrolowanie (prawidłowej) ekspozycji. 

Umiejętny dobór czasu naświetlania pozwala dostrzec zjawiska niedostępne dla ludzkich oczu, źródło – Pexels

Większość współczesnych aparatów oraz kamer cyfrowych wyposażona jest przede wszystkim w mechaniczne migawki szczelinowe, które są zbudowane z tzw. lamelek – przypominających kurtyny – zamontowanych bardzo blisko światłoczułego przetwornika.

W momencie gdy dochodzi do wyzwolenia migawki, pierwsza z owych kurtyn zaczyna odsłaniać matrycę, a po chwili druga z nich sukcesywnie ją zamyka – powstaje wówczas szczelina, której rozmiar uzależniony jest od zróżnicowanego cyklu przemieszczania się obydwóch kurtyn względem siebie. 

To fizyczne odwzorowanie różnych odstępów czasowych pomiędzy pierwszą i druga kurtyną migawki wpływa bezpośrednio na to, czy masz do czynienia z długim lub krótkim czasem naświetlania.  

 Otwarta oraz zamknięta migawka, źródło: Sony 

Szybkie, zamrażające czasy migawki trwają zaledwie ułamki sekund i pozwalają zarejestrować dynamiczny ruch w kadrze – a im większa jest liczba w mianowniku ułamka, z tym krótszym czasem mamy do czynienia. Dla przykładu: czas 1/1000 jest krótszy od 1/500 i będzie skutkować węższym rozmiarem szczeliny migawki – fakt ten nie pozostaje również obojętny względem samej ekspozycji, której wartość EV adekwatnie spada wraz ze skracaniem się czasu naświetlania.

Krótkie czasy naświetlania powinny być obowiązkowym elementem każdego projektu realizowanego pod presją nieustannie zmieniającego się tempa akcji danej sytuacji – a więc na pewno w dziedzinie fotografii sportowej, a także tej, która eksploruje tematy związane ze światem nieprzewidywalnej i dzikiej przyrody. 

Krótki czas naświetlania pozwala zamrozić dynamiczny ruch w kadrze, źródło – Pexels

Z kolei wolne czasy, przykładowo 1/30, 1’’ oraz dłuższe, wpływają na powiększenie się rozmiaru szczeliny migawki oraz doprowadzają do wzrostu jasności ekspozycji, jednak kosztem zarejestrowania ciągłości ruchu w kadrze – choć uzyskany wówczas efekt rozmycia można bardzo kreatywnie wykorzystać!

Dłuższe czasy nadają się doskonale do „odrealnienia” ruchu niedostępnego w takiej formie dla ludzkiej percepcji – np. kompletnego wygładzenia wzburzonych fal oceanu lub górskiego wodospadu, a także do zarejestrowania bardzo efektownych wyładowań atmosferycznych w trakcie burzy, czy też pięknych smug wybuchających fajerwerków oraz ruchu gwiazd na niebie. 
 

Kreatywne wykorzystanie długiego czasu naświetlania, fot. Alexis Caso

Jak manipulować czasem ekspozycji?

Wybór odpowiedniego czasu naświetlania zależy więc przede wszystkim od takich czynników jak rodzaj fotografowanego obiektu – oraz dostosowania konkretnego czasu otwarcia migawki do jego prędkości – a także od warunków oświetleniowych oraz samej intencji fotografa, który dąży do osiągnięcia danego efektu. Czasem przecież celowo można coś rozmyć w kadrze lub pokusić się o dosłowne malowanie światłem! 

Czasem otwarcia migawki zarządza się głównie w trybie manualnym – oczywiście w kontekście pozostałych parametrów trójkąta ekspozycji według wskazań światłomierza – oraz w trybie półautomatycznym nazywanym preselekcją czasu, w którym urządzenie samoistnie dobiera wartość przysłony w odniesieniu do wybranego przez użytkownika czasu ekspozycji. 

Jest też pewna „zasada", która może pomóc osobom początkującym ustawić „prawidłowy” czas naświetlania w trakcie fotografowania – w dużym uproszczeniu mówi ona o tym, że aby zapisać ostre zdjęcie bez wsparcia statywu, należy wybrać czas ekspozycji stanowiący odwrotność wartości ogniskowej podpiętej w danym momencie do korpusu aparatu.

Stosując tę zasadę nie powinno się także zapomnieć o mnożniku ogniskowej oraz fakcie, że obiektyw 50 mm podpięty do pełnej klatki będzie mieć zupełnie inne pole obrazowania niż np. na matrycy APS-C – przypominamy – 50 mm x 1,5 = 75 mm! 

Zasada ta jednak kompletnie nie sprawdzi się w przypadku filmowania.

Zmiana czasu naświetlenia w odniesieniu do pełnych stopni EV

Trzeba też dodać, że poszczególne modele aparatów oraz kamer mają swoje indywidualne limity najkrótszych oraz najdłuższych czasów naświetlania, które można osiągnąć decydując się na użycie konkretnego rodzaju migawki – o ile taki wybór jest oczywiście w ogóle możliwy.

Na rynku mamy już jednak coraz więcej modeli bezlusterkowców, które oprócz migawki mechanicznej posiadają także te elektroniczne – zupełnie pozbawione fizycznych elementów oraz przede wszystkim umożliwiające korzystanie z naprawdę ultrakrótkich czasów naświetlania rzędu 1/64 000 sekundy jak np. w modelu Canona EOS R3! 

Natomiast w przypadku dłuższych czasów granicę w aparatach stanowi zazwyczaj 30 sekund, choć można również użyć czasu BULB – wówczas po wyzwoleniu migawki przetwornik jest naświetlany tak długo, aż ponownie nie wciśnie się jej spustu. 

I na koniec tego wątku ciekawostka ze świata – jak dotąd najdłuższą fotograficzną ekspozycję na świecie, w technice solaligrafii, udało się wykonać Reginie Valkenborgh – studentce University of Hertfordshire, która umieściła materiał światłoczuły w metalowej butelce (przerobionej na aparat otworkowy!) przyczepionej do kopuły Bayfordbury Observatory na okres 8 lat oraz jednego miesiąca! 

O szczegółach tej niesamowitej historii przeczytasz bezpośrednio w serwisie X (dawniej Twitter) samego uniwersytetu, do czego Cię serdecznie zachęcamy!

A na temat samej fotografii otworkowej więcej napisaliśmy tutaj:

Fotografia otworkowa. Powrót do przeszłości z Marzeną Kolarz

Solaligrafia autorstwa Reginy Valkenborgh – własność University of Hertfordshire

Już wkrótce przygotujemy dla Ciebie artykuł, w którym omówimy czas naświetlania w kontekście nagrywania filmów z naciskiem na parametr kąta otwarcia migawki – aby nie przegapić najnowszych wpisów koniecznie zapisz się do naszego newslettera! 

Sprawdź nasze inne teksty w kategorii Poradników:

Co to jest balans bieli?

Jaki modyfikator światła wybrać?

Co to jest bitrate i jak wpływa na jakość Twojego wideo?

Grafika w banerze: Ekam Juneja