Co to jest ogniskowa obiektywu?

Ogniskowa – definicja 

Parametr ogniskowej stanowi jedną z najważniejszych cech charakteryzujących konkretny obiektyw – ma ona efektywny wpływ na jego indywidualny kąt widzenia, a także na stopień kompresji tła oraz zniekształcenia optyczne.

Ogniskowa nie wpływa jednak na perspektywę fotograficzną. Warto to już podkreślić w tym miejscu, ponieważ wiele źródeł internetowych podaje niezgodne z prawdą informacje. Jedynym czynnikiem, który ma realny wpływ na perspektywę jest odległość od fotografowanego obiektu. 

Ogniskowa jest optyczną odległością pomiędzy punktem, w którym światło skupia się wewnątrz obiektywu, a płaszczyzną ogniskowania, czyli matrycą światłoczułą wewnątrz aparatu.

Zróżnicowane kąty widzenia obiektywu uwarunkowane zmianą ogniskowej – w odniesieniu do pełnej klatki

Ogniskową wyraża się w milimetrach. Im mniejsza jest jej wartość liczbowa – przykładowo 20 mm, 17 mm lub 10 mm – tym szerszy kąt widzenia możemy uzyskać. Z kolei ogniskowe o większych wartościach, takie jak 100 mm czy 400 mm, wpływają na zawężenie kąta widzenia obiektywu.

Trzeba jednak pamiętać o kluczowym wpływie rozmiaru matrycy na relację pomiędzy ogniskową oraz kątem widzenia danego obiektywu. Temat ten poruszyliśmy już we wpisie dotyczącym cyfrowych przetworników, jednakże na potrzeby tego artykułu raz jeszcze chcemy zwrócić Twoją uwagę na tę istotną zależność. 

Pisząc o tym, że ogniskowa determinuje dany kąt widzenia obiektywu, naszym punktem odniesienia jest pełnoklatkowa matryca, czyli odpowiednik analogowego formatu 35 mm. Aparaty pełnoklatkowe są współcześnie cyfrowym standardem – choć w kontekście analogowego medium to nadal „mały obrazek”! – wobec którego porównuje się inne, zazwyczaj mniejsze obszary pola widzenia, zarejestrowane przez odpowiednio mniejsze cyfrowe matryce. 

To właśnie z tego powodu, rejestrując to samo ujęcie obiektywem o identycznej ogniskowej, jednak na aparatach o różnych rozmiarach matryc, uzyskamy kompletnie różne kąty widzenia. 

Mnożnik ogniskowej

Jest to zasadniczo dość mylące w swej nazwie pojęcie, które określa stosunek wymiarów danej matrycy względem rozmiaru sensora pełnoklatkowego, a więc wcześniej wspomnianego już przez nas analogowego standardu 35 mm.

Mnożnik nazywany jest również współczynnikiem kadrowania lub cropem i te dwa terminy w dokładniejszy sposób opisują jego funkcję – czyli określenie zasięgu obrazowania obiektywu w kontekście jego współpracy z daną wielkością matrycy.

Ogniskowa obiektywu zawsze ma swoją stałą wartość, a więc de facto NIGDY się „nie mnoży" – jednakże wraz z określoną wartością współczynnika kadrowania możemy uzyskać konkretny efekt powiększenia, który powoduje wrażenie zmiany ogniskowej. Ona jednak nigdy się nie zmienia, a jedynie sposób jej obrazowania względem danego sensora.

Zmiana kąta widzenia wynikająca z różnic w rozmiarze matryc przy zastosowaniu tej samej ogniskowej obiektywu

Każda z poszczególnych matryc ma swój indywidualny współczynnik crop – dla pełnej klatki jego wartość jest oczywiście „zerowa”, z kolei dla matryc APS-C wynosi on 1.5x lub 1.6x, a dla Micro 4/3 – 2x. W celu porównania kąta widzenia tego samego obiektywu dla sensorów o różnej wielkości, należy pomnożyć odpowiednią wartość współczynnika crop z wartością ogniskowej danego obiektywu. 

Przypuśćmy, że dysponujesz aparatem niepełnoklatkowym z przynależną wartością crop 1.5x. Jeśli połączysz korpus z obiektywem o ogniskowej 70 mm, uzyskasz wówczas efekt fotografii zarejestrowanej obiektywem 105 mm na matrycy full-frame (1.5 x 70 = 105). Musisz jednak zapamiętać, że uzyskany w ten sposób kadr, jest „wycinkiem” z powierzchni pełnej klatki – w wyniku zastosowanego współczynnika kadrowania zmianie uległ tylko kąt widzenia, natomiast reszta cech Twojego ujęcia, takie jak głębia ostrości czy też dystorsja, nadal będą właściwe dla ogniskowej 70 mm, a nie 100 mm!

Obiektywy stało i zmiennoogniskowe

Na rynku konsumenckim znajdziesz dwa rodzaje obiektywów – z pojedynczą, nie podlegającej zmianie wartością ogniskowej – tak zwane „stałki" – oraz zoomy, czyli obiektywy o różnym zakresie ogniskowych.

Na poniższej grafice zaznaczyliśmy zakres ogniskowych dla przykładowego obiektywu zmiennoogniskowego marki Sigma DG DN – w jego przypadku zakres ten wynosi od 16 do 28 mm i znajdziemy go na wierzchniej części tubusu obiektywu oraz jako skalę liczbową podporządkowaną manualnemu pierścieniowi. 

Zakres ogniskowych 16-28 mm

Obiektywy stałoogniskowe cechuje przede wszystkim bardzo wysoka jakość optyczna. Są one niezwykle jasne, a więc umożliwiają pracę z naprawdę małymi wartościami przysłony rzędu f/1.8 lub f/1.2. Z tego powodu są niezastąpione podczas fotografowania w trudnych warunkach oświetleniowych. Z pomocą „stałek” uzyskasz również bardzo malarskie rozmycie tła (efekt bokeh), a duży otwór przysłony pozwoli na skorzystanie z krótszych czasów naświetlania oraz osiągnięcie wyjątkowo ostrych zdjęć. Co więcej, ich budowa wewnętrzna zwykle oparta jest na zredukowanej liczbie soczewek w porównaniu do obiektywów zmiennoogniskowych, a z tego powodu są – zazwyczaj – dużo lżejsze od zoomów. 

Obiektyw stałoogniskowy Sigma DG DN Art 50 mm ze stałym światłem f/1.4

Obiektywy zmiennoogniskowe są bardziej wszechstronne od „stałek” ponieważ umożliwiają natychmiastową pracę z różnym zakresem ogniskowych. Dysponując tylko pojedynczym zoomem możesz za jednym zamachem osiągnąć zróżnicowane kąty widzenia – szerokie oraz węższe – co jest bardzo wygodną opcją w momencie, gdy nie możesz pozwolić sobie na dźwiganie kilku sztuk obiektywów stałoogniskowych – na przykład w podróży. Zoomy są jednak ciemniejsze od „stałek", choć ich najbardziej profesjonalne modele osiągają równie satysfakcjonujący efekt bokeh oraz dobrze radzą sobie z niedoborem światła.

Zaawansowane obiektywy zmiennoogniskowe mają stałą wartość przysłony dla całego zakresu ogniskowych. Jednakże w modelach tańszych i mniej profesjonalnych, wartość f często maleje wraz ze zmianą wartości ogniskowej, a konkretnie z jej wzrostem.

Jeśli interesuje Cię temat obiektywów zmiennoogniskowych, to koniecznie sprawdź nasz artykuł dotyczący uniwersalnych zoomów do aparatów Sony – jest to obszerne zestawienie najpopularniejszych modeli obiektywów różnych marek, oferujących szerokie spektrum zróżnicowanych funkcji. Być może znajdziesz w tym gronie coś dla siebie!

Obiektyw zmiennoogniskowy Tamron 28-200 mm ze zmiennym światlem f/2.8-5.6

Krótka charakterystyka najpopularniejszych ogniskowych:

• 24 mm – ta ogniskowa gwarantuje szeroki kąt widzenia i będzie dobrym wyborem do fotografii górskich panoram i krajobrazów, a także do fotografii architektury i wnętrz
• 35 mm – nada się idealnie do fotografii reportażowej, ale wykonasz nią również satysfakcjonujące portrety
• 50 mm – jest to bardzo uniwersalna ogniskowa o szerokim spektrum zastosowań – od portretu po krajobraz
• 85 mm – to ulubiona ogniskowa fotografów portretowych, modowych oraz ślubnych, gwarantująca piękne odcięcie głównego motywu od tła
• 135 mm – ta teleogniskowa będzie dobrym wyborem do fotografii plenerowej, sportowej i ślubnej – wszędzie tam, gdzie chciałbyś podejść „bliżej" jednocześnie nie ruszając się z miejsca 
• 200 mm i więcej – pozwoli ona na uwiecznienie bardzo oddalonych obiektów; będzie doskonała w przypadku fotografii lotniczej i motoryzacyjnej, a także do uchwycenia kadrów ze świata przyrody
  
  

Poniżej załączamy dla Ciebie przykłady fotografii z różną wartością ogniskowej obiektywu:

Ogniskowa 28 mm

Ogniskowa 35 mm

Ogniskowa 50 mm

Ogniskowa 70 mm

Ogniskowa 100 mm

Ogniskowa 135 mm

Ogniskowa 200 mm

Krótkie ogniskowe (małe wartości liczbowe) – cechy:

 
Długie ogniskowe (duże wartości liczbowe) – cechy:

Szukasz dla siebie obiektywu na poczet różnych zastosowań fotograficznych? Koniecznie sprawdź nasz dział Poradników!

Jaki obiektyw wybrać?

Dystorsje

W kontekście obiektywów oraz przynależnych do nich wartości ogniskowych, warto także mieć świadomość wad optycznych wynikających z wyboru konkretnego szła.

Aberracje optyczne zwane dystorsjami manifestują się na fotografiach poprzez zróżnicowane powiększenie obrazu powstające w trakcie jego padania na matrycę Twojego aparatu. Nierównomierne powiększenie danego obrazu wynika ze zmian jego położenia względem osi optycznej obiektywu i w kontekście fotograficznym wyróżniamy dwa jego warianty:

• Dystorsję beczkowatą. Z jej powodu centrum kadru jest wyraźnie wybrzuszone, a linie proste wykrzywione na zewnątrz. Jest charakterystyczna dla krótkich ogniskowych, czyli obiektywów szerokokątnych.
  
  
• Dystorsję poduszkowatą. W jej przypadku centrum kadru jest wklęsłe, a linie proste zakrzywione do wewnątrz. Jest charakterystyczna dla dłuższych ogniskowych, a więc w szczególności dla tele obiektywów.

Różne rodzaje dystorsji 

Dystorsje optyczne w mniejszym lub większym stopniu występują w prawie każdym współczesnym obiektywie – jednakże każdą z nich jesteśmy w stanie dość skutecznie skorygować w specjalnych programach przeznaczonych do edycji plików cyfrowych. 

Decydując się na pracę z konkretną ogniskową, warto mieć świadomość potencjalnych przerysowań oraz zniekształceń obiektywu, które będą „konsekwencją" naszego wyboru.

Poniżej załączamy dla Ciebie wizualny przykład tego, w jaki sposób dobór ogniskowej w przypadku portretu wpływa na finalny efekt uzyskany danym szkłem. 

Grafika I – Dystorsja w odniesieniu do różnych wartości ogniskowych 

Jeśli pragniesz kontynuować swoją fotograficzną naukę, to zapraszamy Cię do zapoznania się z serią naszych artykułów, w których szczegółowo przeprowadzamy Cię przez najważniejsze pojęcia ze świata fotografii oraz filmu:

Rozpiętość tonalna – ile światła widzi Twoja kamera?

Głębia bitowa – ile waży kolor?

Co to jest aberracja chromatyczna?

Grafika I: źródło

Baner: Brett Sayles