Podstawy nagrywania dźwięku

Jaki mikrofon wybrać?

W tym artykule wyjaśnimy Ci jakie są najważniejsze różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami mikrofonów oraz zaproponujemy Ci sprawdzone przez nas produkty, które usprawnią Twoją pracę twórczą. Jakość dźwięku niezaprzeczalnie podnosi rangę każdej realizacji filmowej, dlatego umiejętność dobrania właściwego sprzętu audio do tematu naszej pracy jest kluczowa, żeby osiągnąć jak najlepszy efekt.

Już na samym początku warto zdać sobie sprawę, że nie istnieje coś takiego jak mikrofon uniwersalny – dlatego zanim podejmiesz decyzję o zakupie konkretnego sprzętu, musisz najpierw zrozumieć własne potrzeby. 

Zapraszamy Cię również do obejrzenia naszego „dźwiękowego ABC” dostępnego na kanale Youtube, w którym Mikołaj Ganabisiński wprowadzi Cię w tajniki świadomego rejestrowania dźwięków w różnych przestrzeniach akustycznych.

Najważniejszym pytaniem jakie trzeba sobie zadać przed zakupem konkretnego modelu mikrofonu jest to w jakim celu będziemy go używać. Zróżnicowane warunki akustyczne wynikające z okoliczności naszych nagrań wymagają od nas podjęcia decyzji jaki zakres przestrzeni dźwiękowej jest dla nas najważniejszy – bardziej wąski czy może jednak szeroki? Każda z tych okoliczności będzie wymuszać na nas zastosowanie kompletnie różnych mikrofonów. 

Mikrofony wszechkierunkowe i kierunkowe

Mikrofony możemy podzielić przede wszystkim ze względu na charakterystykę ich kierunkowości, czyli tego w jaki sposób wychwytują docierający do nich dźwięk. Na rynku dostępne są mikrofony jednokierunkowe (np. kardioidalne) oraz wszechkierunkowe (np. dookólne tzw. kołowe). Istnieje również 3 kategoria kierunkowości tzw. ósemkowa, czyli dwukierunkowa. Na potrzeby tego wpisu skupimy się jednak na rozwinięciu dwóch pierwszych kategorii.

Gdy potrzebujemy zarejestrować dźwięk przestrzenny, aby przykładowo oddać charakter akustyczny jakiegoś szczególnego miejsca – targowiska, dworca kolejowego czy też placu zabaw pełnego dzieci – powinniśmy skorzystać z mikrofonu wszechkierunkowego ponieważ rejestruje on bardzo szeroką przestrzeń dźwiękową oraz wyłapuje dźwięki padające pod zróżnicowanym kątem. Ponadto jego czułość jest stała dla całego spektrum dźwięków, więc można powiedzieć, że jego praca ma charakter demokratyczny. 

W sytuacji gdy potrzebujemy skupić się na pojedynczym elemencie przestrzeni dźwiękowej – np. na naszym rozmówcy w tłumie ludzi – wówczas powinniśmy wybrać mikrofon kierunkowy, którego zakres działania ogranicza się do konkretnego kąta padania dźwięku. Taki mikrofon redukuje naszą przestrzeń audialną oraz pozwala na wyodrębnienie bohatera z chaotycznego obszaru dźwięków. Oczywiście zakładamy sytuację, że nie masz dostępu do klasycznej krawatówki – o niej jednak napiszemy w dalszej części tekstu.

Mikrofony wszechkierunkowe nie sprawdzą się natomiast na koncertach, ponieważ mają tendencję do sprzężeń zwrotnych. W takim przypadku, przy tak dużym nagromadzeniu różnych dźwięków, charakter naszego zapisu byłby po prostu mało czytelny – nagralibyśmy „kakofoniczne” wszystko i  nic. W warunkach koncertowych zdecydowanie lepiej sprawdzą się mikrofony kierunkowe, które wyłapią bezpośrednio artystów, a nie hałas dobiegający ze scenicznych głośników oraz z tłumu ludzi. Oczywiście ponownie zakładamy tutaj sytuację, w której realizujesz materiał samodzielnie – profesjonalne nagranie relacji z koncertu wymaga bowiem użycia wielu różnych zaawansowanych technologicznie rejestratorów dźwięku, jednak temat ten wykracza poza zakres naszego artykułu. 

Wszechkierunkowe mikrofony możemy natomiast z powodzeniem wykorzystać w zamkniętym studio nagraniowym lub w warunkach kontrolowanych z dobrą akustyką przestrzeni – wówczas docenimy ich charakterystyczny i bardzo naturalny sposób rejestracji brzmienia.

Mikrofony dynamiczne i pojemnościowe

Mikrofony możemy także podzielić ze względu na zastosowany w nich typ przetwornika – wówczas mówimy o mikrofonach pojemnościowych lub dynamicznych. 

Mikrofony dynamiczne charakteryzuje prosta budowa oraz duża odporność na warunki atmosferyczne (np. wilgoć). Nie wymagają one zewnętrznego zasilania i świetnie radzą sobie w warunkach wysokiego ciśnienia akustycznego, dlatego dobrze wykorzystać je do nagrywania głośnych źródeł dźwięku – warto użyć ich na przykład do rejestracji wokalu, bębnów lub innych elementów perkusyjnych na scenie. Mikrofony dynamiczne słabo przenoszą jednak wysokie częstotliwości i mają wąski zakres pasma przenoszenia – nie absorbują dźwięku detalicznie, są mniej szczegółowe. Sprawdzą się jednak doskonale podczas dynamicznych rejestracji reportażowych z elementami wywiadu, podczas których umieszczamy mikrofon bezpośrednio w okolicy ust naszego rozmówcy. 

Mikrofony pojemnościowe mają bardziej skomplikowaną budowę i wymagają zasilania typu Phantom power 48V. Mikrofony te posiadają rozległe pasmo przenoszenia – rejestracja szerokiego zakresu częstotliwości przekłada się na wyjątkową szczegółowość i wysycenie dźwięku. W odróżnieniu od mikrofonów dynamicznych posiadają one także zdecydowanie większą czułość oraz lepszą dźwiękową absorpcję – czasem z tego  powodu łatwo je przesterować – a także niższy poziom szumów. Mikrofony te zdecydowanie lepiej radzą sobie również z przenoszeniem transjentów, czyli chwilowych wzrostów amplitudy dźwięków – nagłych, głośnych akcentów w ścieżce dźwiękowej. W większości przypadków do zastosowań filmowych wykorzystuje się właśnie mikrofony pojemnościowe.

Kilka ważnych pojęć technicznych

Przy wyborze mikrofonu dopasowanego do naszych indywidualnych potrzeb, warto zgłębić temat pod kątem jego specyfikacji technicznej. Poniżej znajdziecie kluczowe pojęcia, które charakteryzują poszczególne modele mikrofonów pod względem ich zaawansowania technicznego:

• Pasmo przenoszenia – jest to pojęcie określające dynamikę danego mikrofonu, czyli tego, w jakim zakresie częstotliwości nagrywa dźwięki. Im szerszy zakres mikrofon jest w stanie zarejestrować, tym większe możliwości postprodukcyjne możemy osiągnąć w czasie obróbki dźwięku. Optymalne pasmo przenoszenia powinno zawierać co najmniej zakres od 18 do 20000 Hz
  
  
• Czułość mikrofonu – mówiąc najprościej jest to zdolność mikrofonu do zamiany ciśnienia akustycznego na napięcie elektryczne. Mikrofony z wysoką czułością charakteryzują się wysokim napięciem, dają więc mocny sygnał, który wykorzystamy np. podczas nagrywania cichszych dźwięków. Można powiedzieć, że czułość mikrofonu określa  stopień jego „głośności" wyrażonej w miliwoltach na paskal (mV/Pa)
  
  
• Impedancja – jest to rezystancja prądu przemiennego – warto przypomnieć, że sygnał audio jest właśnie prądem przemiennym – mówimy więc o relacji pomiędzy natężeniem a napięciem energii elektrycznej w obwodach prądu stałego. W odniesieniu do mikrofonów najważniejsze do zapamiętania jest to, że im wyższa wartość impedancji, tym bardziej jest on podatny na zakłócenia i utratę sygnału w kablu. Z tego powodu wszystkie profesjonalne mikrofony wyróżnia impedancja niska, w zakresie od 50 do 600 omów (Ω)
  
  
• Stosunek (odstęp) sygnału do szumu (SNR) – jest to termin, który określa ilość sygnału, tzw. informacji użytecznej w stosunku do poziomu szumu tła, czyli informacji niepożądanej – w praktyce oznacza to, że im wyższy parametr SNR, tym lepiej mikrofon wychwyci nawet najcichsze dźwięki, bez ryzyka zaszumienia 
  
  
• Poziom szumów własnych – oznacza ilość szumów, którą urządzenie doda podczas nagrywania. Im niższy poziom zaszumienia, tym oczywiście lepiej dla jakości dźwięku
  
  
• Charakterystyka częstotliwościowa – jest to termin, który określa ewentualne zmiany czułości mikrofonu dla poszczególnych częstotliwości
  
  
• Polaryzacja – jest to parametr, który określa skuteczność rejestrowanego dźwięku względem położenia jego źródła od mikrofonu 
  
  

Poniżej przedstawiamy nasze propozycje oraz opisy poszczególnych rodzajów mikrofonów, które możesz wziąć pod uwagę kompletując wyposażenie swojego studia nagrań – bierzemy pod uwagę ich gabaryt, funkcjonalność, cel zastosowania oraz oczywiście Twój budżet. 

Lavaliery czyli mikrofony krawatowe

Tę grupę mikrofonów charakteryzuje miniaturowy gabaryt oraz dyskretność w użytkowaniu. Z łatwością przypniemy je do dowolnej części garderoby naszego rozmówcy. Mikrofony krawatowe zostały stworzone na poczet realizacji, które na pierwszym miejscu stawiają ludzki głos – doskonale sprawdzą się podczas nagrywania wywiadów, vlogów czy też wszelkiego rodzaju prezentacji oraz pozwolą na skuteczne wyodrębnienie słów naszego bohatera z tła.

Krawatówki, potocznie zwane pchełkami, to miniaturowe pojemnościowe mikrofony dookólne, które zbierają tylko niewielki zakres dźwięku z przestrzeni wokół swojej membrany. Posiadają one fabrycznie wbudowany kabel, który po wpięciu go do danej kamery łączy oba urządzenia i pozwala na bezpośrednie rejestrowanie dźwięku na urządzeniu filmującym. Kabel oczywiście ogranicza ruchy naszego bohatera oraz nie pozwala zbytnio oddalić się mu od naszej kamery, jednakże musimy pamiętać o tym, że taki sposób nagrywania jest kompromisem pomiędzy dobrą jakością i niską ceną. 

Jednym z najpopularniejszych mikrofonów krawatowych dostępnych na rynku jest przystępny cenowo RODE Lavalier GO, który jest kompatybilny z większością urządzeń posiadających wejście mikrofonowe typu TRS jack 3,5 mm. Współpracuje on także z systemem Wireless Go zaprojektowanym przez firmę RODE. Co więcej, model ten może być także używany podczas pracy ze smartfonem posiadającym wejście TRRS – wystarczy wyposażyć się w odpowiedni adapter RØDE SC4.

Lavalier GO posiada dookólny mikrofon o średnicy 4,5 mm

Oczywiście istnieje rozwiązanie, które pozwoli nam na większą mobilność naszego rozmówcy przed kamerą – jest nim system bezprzewodowy, który pozwala komunikować się naszemu mikrofonowi z aparatem lub zewnętrznym rejestratorem dźwięku za pomocą mikroportu. 

Mikroporty bezprzewodowe

Mikroporty, czyli przekaźniki radiowe, umożliwiają bezprzewodowe przesyłanie sygnału z mikrofonu krawatowego bezpośrednio na nasze urządzenie filmujące lub zewnętrzy rejestrator dźwięku. Sygnał radiowy przekazywany jest za pomocą nadajnika, który łączymy po kablu z naszym mikrofonem (lavalierem) – wówczas nagrywany dźwięk będzie przekazywany do odbiornika, który mocujemy do naszego urządzenia filmującego lub dowolnego rejestratora za pomocą jack'a stereofonicznego. W ten sposób zyskujemy dostęp do większej swobody podczas realizacji naszych nagrań, ponieważ zasięg działania systemów bezprzewodowych jest naprawdę szeroki – osiąga do kilkunastu metrów.

Wspomniany już wcześniej przez nas model krawatowy Lavalier GO współpracuje z bardzo zaawansowanym systemem mikroportów bezprzewodowych RODE Wireless GO II – posiada on aż dwa nadajniki, które dodatkowo wyposażono w wewnętrzne mikrofony. Możemy połączyć te same nadajniki z mikrofonami zewnętrznymi – np. z mikrofonem krawatowym – i zarządzać naszym dźwiękiem na kilka różnych sposobów za pomocą przekazu radiowego. Możemy również nagrywać nasz dźwięk dwukanałowo. W praktyce oznacza to, że dźwięk z każdego nadajnika będzie nagrywany na swoją indywidualną ścieżkę – opcję tę możemy umiejętnie wykorzystać podczas prowadzenia wywiadu z naszym gościem – wówczas możemy podpiąć sobie samemu drugi mikrofon i symultanicznie rejestrować dwie wypowiedzi, co jest niewątpliwie bardzo wygodnym rozwiązaniem. 

Producent umożliwia nam również skorzystanie z tak zwanego kanału bezpieczeństwa. Decydując się na tę opcję tracimy jednak możliwość zapisu 2 różnych ścieżek, ponieważ jedna z nich pełni funkcję zabezpieczającą nasze nagranie przed nagłym przesterem, zniekształceniem lub zwyczajnym krzykiem naszego bohatera. Drugi kanał nagrywany jest wówczas ciszej o 20 dB i stanowi naszą rezerwę. 

RODE Wireless GO II oferuje szereg różnych ciekawych rozwiązań:

Naszą drugą propozycją jest mikroport Hollyland Lark 150 2.4GHz Digital Wireless Audio, który również umożliwia 2-kanałowe bezprzewodowe nagrywanie dźwięku. Podobnie jak system od RODE, model od Hollyland zawiera dwa nadajniki mikrofonowe oraz odbiornik, które wykorzystamy do pracy z naszym urządzeniem filmującym lub innym rejestratorem zewnętrznym. Każdy nadajnik posiada dodatkowo wbudowany potencjometr poziomu (przycisk wyciszania) dla każdego z wewnętrznych mikrofonów. Możemy skorzystać także z opcji buforu bezpieczeństwa (-6/-9dB rezerwy). 

Etui ładuje obydwa nadajniki oraz odbiornik za pomocą portu wejściowego USB

Bardzo przydatną opcją jaką oferuje nam Hollyland jest również możliwość bieżącego monitorowania stanu naszych nagrań dzięki podłączeniu słuchawek bezpośrednio do odbiornika. Aby poprawić wygodę podczas użytkowania systemu, producent dołączył do odbiornika wbudowany wyświetlacz OLED, który wyświetla informacje m.in. o stanie baterii, sile sygnału czy też poziom dźwięku.

Hollyland Lark 150 2.4GHz Digital Wireless Audio oraz jego pozostała specyfikacja:

Mikrofony kierunkowe typu shotgun

Ten rodzaj mikrofonów umożliwi Ci bardzo precyzyjne nagranie pojedynczego źródła dźwięku. Jego charakterystyczna nazwa jest mocno skorelowana z jego przeznaczeniem – shotgun nagrywa bezpośrednio źródło dźwięku, na które zostanie nakierowany. W momencie, gdy zależy nam na wyodrębnieniu bardzo ważnego dla nas efektu dźwiękowego – np. odgłosów kopanej piłki na boisku – będzie on w stanie bardzo dokładnie wyizolować pojedynczy dźwięk, bez względu na to, jak duży chaos dźwiękowy panuje dookoła. Shotguny są więc mikrofonami monofonicznymi, ponieważ nagrywają tylko pojedynczą ścieżkę. 

Jednym z najbardziej zaawansowanych modeli shotgunów dostępnych na rynku jest RODE NTG-8, który niewątpliwie wyróżnia możliwość kierunkowego rejestrowania dźwięku dla całego zakresu pasma. Jest to równocześnie mikrofon o charakterze superkardioidalnym, a to oznacza, że pomimo rejestrowania wąskiego pasma, odznacza się wyjątkową czułością oraz dynamiką. Skutecznie wykorzystamy go podczas wielu różnych aranżacji dźwiękowych – od występów na żywo, poprzez transmisje live, a także realizacje studenckie oraz profesjonalne produkcje filmowe – model ten znajdzie swoje zastosowanie w rękach realizatorów dźwięku o różnym stopniu zaawansowania. Konieczne jest jednak zasilenie go poprzez fantom (Phantom power) czyli napięciem stałym uzyskanym z mikserów lub podwzmacniaczy mikrofonowych. 

Shotguny znajdą swoje zastosowanie również podczas nagrywania wywiadów lub scen dialogowych – bardzo często z takiego rozwiązania korzysta się na profesjonalnych planach filmowych oraz w studiach telewizyjnych. Wówczas mikrofony umieszcza się na tak zwanych ramieniach typu Boom, czyli wysięgnikach posiadających opcję regulacji ich długości. W takiej konfiguracji dźwięk zbierany jest bezpośrednio znad „gadających głów”.

Gabaryt modelu NTG-8 wymusza na jego użytkowniku pracę z tyczką – tego rodzaju mikrofonu nie podłączymy bezpośrednio do aparatu lub kamery. Dźwięk zachowamy natomiast na odrębnym, przenośnym rejestratorze – na przykład na bardzo popularnych Zoomach lub ciut tańszych Tascamach.

Mniejsze i krótsze shotguny mogą także funkcjonować jako mikrofony nakamerowe, zamocowane bezpośrednio na naszych urządzeniach filmujących, wyposażonych w klatkę – takie rozwiązanie również sprawdzi się podczas realizacji nagrań z elementami wywiadu. Kompaktowy shotgun znajdziemy również w ofercie firmy RODE – mikrofon NTG-4+ jest ponadto pierwszym modelem, do którego wnętrza wbudowano akumulator litowy, z możliwością ładowania go poprzez port Micro USB. Według zapewnień producenta bateria będzie dla nas pracować nawet do 150 godzin. 

Możliwości sprzętowych jest oczywiście dużo więcej – my jednak skupiliśmy się na opisie produktów wiodących przedstawiecieli reprezentujących konkretny rodzaj rejestracji dźwięku. W kolejnych wpisach będziemy szczegółowo omawiać parametry oraz zastosowanie innych produktów umożliwiających rejestrację dźwięku.  

Autorzy filmu:
Scenariusz i realizacja: Mikołaj Ganabisiński – mediacreative.pl
Kamera: Wiktor Prusiński – Studio Bez Ciśnień