Jaki filtr fotograficzny wybrać?

Podstawowe informacje

Czym dokładnie są te niepozorne akcesoria do zadań specjalnych? Jest to bardzo zróżnicowana grupa niewielkich elementów optycznych, które montuje się bezpośrednio na frontalną część obiektywu. Filtry posiadają ponadto swoje zróżnicowane kształty – zwykle owalne, kwadratowe lub prostokątne – a także swoje określone funkcje, które determinują sposób, w jaki światło finalnie dociera na matrycę Twojego sprzętu.

W zależności od tego, na jaki typ filtra się zdecydujesz, możesz przykładowo w bardzo prosty sposób wzmocnić nasycenie kolorów na swoich obrazach, podbić ich kontrast czy też całkowicie zniwelować efekt niepożądanych odblasków oraz odbić na błyszczących powierzchniach i fakturach, które akurat fotografujesz.

Filtry różnią się także od siebie sposobem ich montażu na obiektywie. Niektóre z nich można nakręcić na przednią soczewkę – trzeba jednak wówczas pamiętać o tym, aby rozmiar filtra dopasować do średnicy jej gwintu – inne z kolei potrzebują specjalnego holdera lub dedykowanego adapteru – mowa tutaj o specjalnych filtrach typu drop-in, które należy wsunąć w szczelinę odpowiedniego uchwytu.

Na rynku znajdziesz także kołowe filtry magnetyczne, głównie od firmy Marumi, które – jak pewnie już się domyślasz – dodatkowo wyposażone są w gwint magnetyczny. Pracując w tym konkretnym systemie, pierwszy bazowy filtr jest tradycyjnie nakręcony na soczewkę, natomiast każdy kolejny mocowany jest właśnie za pomocą swoich magnetycznych właściwości.

Adapter mocowania Canon Drop-In Filter w zestawie ze wsuwanym filtrem polaryzacyjnym
 

Filtry magnetyczne Marumi Magnetic Slim 67 mm

Poniżej zostawiamy do Twojej dyspozycji opis wszystkich najpopularniejszych rodzaj filtrów – pamiętaj jednak o tym, że rynek nieustannie wysyca się nowościami, a producenci non stop zaskakują nas kolejnymi wariantami produktów, które – jak wcześniej mogło się nam wydawać – znamy przecież „tak dobrze".

Praktyka pokazuje jednak, że trzeba bez przerwy trzymać rękę na pulsie, co rekomendujemy również Tobie – dlatego nie wahaj się dołączyć do naszego newslettera! 

Filtr UV – Ultraviolet Radiation

Filtr ultrafioletowy cieszy się bez wątpienia największą popularnością wśród twórców działających w obszarze filmu i fotografii, a jego głównym zadaniem jest redukcja fal UV przedostających się na matryce światłoczułe, które mogą spowodować zmiany w kolorystyce cyfrowych kadrów.

Trzeba oczywiście podkreślić, że w porównaniu do swoich analogowych poprzedników, współczesne cyfrowe sensory nie są aż tak bardzo czułe na zakres promieniowania ultrafioletowego – niemniej jednak tego rodzaju filtr jest czymś absolutnie podstawowym podczas fotografowania wysoko w górach, nad morzem oraz wszędzie tam, gdzie silne promieniowanie UV może skutecznie osłabić kontrast oraz wyrazistość cyfrowych reprodukcji. 

Filtr UV jest praktycznie „niewidoczny” jeśli odznacza się wysokim współczynnikiem transmisji światła – nie wpływa on wówczas w żadnym stopniu na parametry Twojej ekspozycji, dlatego tym bardziej warto mieć go w swojej kolekcji – również z tego powodu, że może on zwyczajnie pełnić funkcję dodatkowej ochrony przedniej soczewki obiektywu. 

Współczesne filtry UV pokryte są dodatkowo zróżnicowanymi powłokami:

• antyrefleksyjnymi – wzmacniają one kontrast oraz redukują odblaski
  
  
• antystatycznymi – chronią powierzchnię filtra przed kurzem, pyłem, wodą oraz odciskami palców
  
  
• oleo i hydrofobowymi – nie pozwalają osadzać się substancjom oleistym na powierzchni filtra

Filtr UV NISI  112 mm zaprojektowany dla obiektywu Nikona Z 14-24mm f/2.8

Filtr szary ND – Neutral Density

Ten rodzaj filtrów charakteryzuje tzw. parametr neutralnej gęstości, którego stopień nasilenia w zróżnicowany sposób oddziałuje na efektywne ograniczenie ilości światła wpadającego do aparatu lub kamery. Zapewne teraz zastanawiasz się w jakich sytuacjach nadmiar światła może być niekoniecznie pożądany na Twoich ekspozycjach?

Wskazanie światłomierza to jedno – ale czasami, w przypadku konkretnego kadru zależy nam na maksymalnym otwarciu przysłony lub celowym wydłużeniu czasu naświetlania, tak aby osiągnąć niekonwencjonalny efekt na filmie lub fotografii. Co jednak zrobić, gdy pracujemy w pełnym słońcu i po prostu nie mamy możliwości na eksperymenty z ekspozycją, a nasze „widzimisię” może doprowadzić do kompletnego zaburzenia jej poprawności?

To właśnie w takich momentach z pomocą przychodzą filtry szare, dzięki którym zachowamy prawidłową wartość naświetlenia danej sceny, mimo iż poszczególne składowe trójkąta ekspozycji niekoniecznie na to wskazują. 

Gęstości filtrów ND rosną w sposób wykładniczy – ND2, ND4, ND8, ND16, ND32 i tak dalej. Początkowa wartość neutralnej gęstości, z przyporządkowaną cyfrą 2, redukuje światło padające na matrycę aż o połowę, a tym samym pozwala na otwarcie przysłony lub wydłużenie czasu naświetlania o jedną pełną działkę EV – np. z f/4 do f/2.8 lub z 1/250 do 1/125. Wszystkie następne gęstości filtrów ND występujących po sobie umożliwiają zmiany ekspozycyjne zawsze o jeden stopień EV więcej niż jego poprzednik.  

Ważne! Podczas określania mocy filtra ND używamy tylko i wyłącznie pełnych działek (stopni) EV! 

Pomocnicza tabelka ekspozycyjna

Na rynku znajdziesz także filtry ND o regulowanej gęstości, czyli tzw. fadery – korzystają z nich głównie filmowcy, którzy w sytuacji gwałtownie zmieniających się warunków oświetleniowych na planie są w stanie szybko dokonać korekty ekspozycji bez ingerencji w wartość przysłony, co pozwala im konsekwentnie zachować tę samą głębię ostrości w obrazie. 

Fadery mają jednak pewną wadę – mogą generować efekt „czarnego X” w polu widzenia obiektywu, który powstaje w momencie korzystania ze skrajnych wartości gradacyjnych filtra. Na szczęście coraz więcej producentów sprzętu efektywnie ogranicza ten defekt w swoich produktach. 

 Filtr ND HOYA w typie fader z możliwością redukcji światła między 1,5 a 9 EV

Filtry szare są generalnie uwielbiane przez filmowców, ponieważ ich praca w określonym klatkażu – wymagającym użycia konkretnych długości czasu otwarcia migawki – jednocześnie wymusza na nich także adekwatne przymknięcie przysłony, co nierzadko nie pasuje do ich koncepcji plastyki obrazu – filtry ND pozwalają im jednak na w pełni swobodne zarządzanie parametrem wartości f/. 

Jeśli więc przykładowo przyjdzie Ci realizować ujęcia w plenerze – w 50 kl./s, czasie naświetlania 1/100 oraz wartości f/10 właściwej dla tej hipotetycznej sytuacji – ale jednak zależy Ci na głębi obrazu charakterystycznej dla f/2.8, czyli o 4 stopnie EV jaśniej w porównaniu do tego, co pokazuje światłomierz – wówczas z powodzeniem możesz wykorzystać filtr ND o gęstości 16! 

Filtry szare są także niezastąpionym wyposażeniem każdego fotografa krajobrazu – dzięki nim wydłużysz otwarcie migawki do bardzo długich czasów, a tym samym uzyskasz niezwykle malarski efekt rozmycia przemieszczających się chmur po niebie lub smugi morskich fal przypominające dosłownie „pociągnięcia” pędzla.

Prostokątny filtr szary połówkowy NISI

Z kolei podtyp filtrów ND tzw. filtry połówkowe pozwalają na zrównoważenie ekspozycji tylko w poszczególnych miejscach kadru – np. w strefie linii nieba, która ze względu na swoją wzmożoną jasność mocno traci na szczegółach w porównaniu do zrównoważonego naświetlenia pozostałej części krajobrazu. 

Efekt wizualny po zastosowaniu prostokątnego filtra ND 1000 – źródło K&F Concept

Filtr polaryzacyjny

Kolejną grupą filtrów są te o właściwościach polaryzacyjnych, a więc zapobiegające rozproszeniu oraz odbijaniu się fal świetlnych w momencie, gdy te docierają do pewnych powierzchni fizycznych. Filtry te, pisząc oczywiście w dużym uproszczeniu, zbudowane są w taki sposób, aby przepuszczać światło o określonym kierunku polaryzacji – a wówczas na matryce sprzętu, z którym pracujemy, dociera po prostu mniej światła.

Poprzez implementację tego rodzaju filtra na obiektyw będziesz w stanie zniwelować odbicia i refleksy z powierzchni niemetalicznych – takich jak woda lub szkło – dzięki czemu z powodzeniem zarejestrujesz na zdjęciach podwodne detale czy też zawartość witryn sklepowych bez „szklanej tafli" na pierwszym planie.  

 Filtr polaryzacyjny Marumi 72 mm

Filtr polaryzacyjny pomaga także podbić kontrast i kolory, a w szczególności zakres zieleni i błękitów na Twoich kadrach – jego działanie pomaga przykładowo wzmocnić kontrast między niebem a chmurami, co sprawia, że niebo staje się bardziej niebieskie, a chmury bardziej białe. Dodatkowo, kolory roślin i innych elementów krajobrazu również stają się bardziej intensywne.

Ta wersja filtra występuje zazwyczaj w wersji kołowej i również dopasowujemy ją do średnicy gwintu obiektywu, z którym zamierzamy w danym momencie pracować – natomiast sam efekt polaryzacji wyłoni się w momencie, gdy zaczniemy kręcić specjalnym pierścieniem dołączonym do konkretnego modelu filtra. Poprzez jego obracanie, użytkownik może dostosować efekt polaryzacji do konkretnych warunków oświetleniowych i kompozycyjnych.

Wizualizacja efektu przed i po dołączeniu filtra polaryzacyjnego – źródło K&F Concept

Filtr IR Infrared 

Jest to bardzo wyjątkowa grupa filtrów umożliwiająca rejestrację obrazów w podczerwieni – nie zawierającej się w ramach widma światła widzialnego, a tym samym niedostępnej dla ludzkiego oka. Działanie takiego filtra polega na zatrzymaniu promieni UV oraz części zakresu widzialnego przed ich „odciśnięciem się" na światłoczułej matrycy – oczywiście z pominięciem blokady fal podczerwonych, których dominująca obecność pozwala na osiągnięcie naprawdę osobliwych i dziwnych, ale niewątpliwie hipnotyzujących efektów!

Szczególnie nośnym motywem w kontekście pracy z filtrami IR są wszelkiego rodzaju krajobrazy i plenery. Wynika to oczywiście z faktu, iż największa ilość promieniowania podczerwonego występuje właśnie w dużych, naturalnych oraz jasnych przestrzeniach, i w których gołym okiem można także zauważyć wpływ filtra IR na odzwierciedlenie barw. Jest ono bardzo specyficzne, ponieważ jak już wspominaliśmy, filtr pozwala na rejestrację spektrum elektromagnetycznego spoza widma – na uwiecznienie świata, w którym zieleń jest biała, a błękit nieba często ulega mocnemu ściemnieniu. Filtry IR mają również to do siebie, że potrafią dosyć mocno przyciemnić ekspozycję, dlatego praca z nimi wymaga odpowiednio długich czasów naświetlania.

Filtr IR marki HOYA R72

Musisz także wiedzieć o tym, że nie każdy współczesny aparat nada się do wykonywania fotografii w podczerwieni – jest to spowodowane tym, że producenci celowo wyposażają nowoczesne matryce cyfrowe w specjalne filtry blokujące promieniowanie IR! Jeśli będziesz jednak bardzo zdesperowany, to istnieje oczywiście możliwość usunięcia tego rodzaju filtra w dedykowanym serwisie – choć zmiana ta jest oczywiście nieodwracalna.

Fotografia z użyciem filtru IR Hoya R72 autorstwa Antony Zacharias

Soczewka makro, czyli filtr typu close-up

Są to bardzo popularne oraz często mocno budżetowe akcesoria, na które decydują się twórcy zaczynający swoją przygodę z makrofotografią.

W jaki sposób działa ten rodzaj soczewek nasadkowych? Poprzez swoje właściwości skupiające światło skracają one minimalną odległość ostrzenia obiektywu, na którym zostają nakręcone oraz powodują adekwatne powiększenie obrazu w zależności od wybranej wartości powiększenia podanej w dioptriach (+). Filtry można także swobodnie ze sobą łączyć, aby uzyskać jeszcze ciekawsze efekty w temacie powiększenia. 

Zestaw filtrów HOYA close-up

Najtańsze filtry close-up mają jednak swoją wadę – ich soczewki bardzo często doprowadzają do dyspersji światła oraz manifestacji aberracji chromatycznej na zapisywanych obrazach – defekt ten wzmaga się wraz ze wzrostem współczynnika powiększenia soczewki, aczkolwiek w odpowiednich rękach może on zostać bardzo twórczo i kreatywnie wykorzystany. 

Wizualizacja efektu z soczewkami makro ( +1, +2 i +4 Dioptrie)

Na rynku znajdziemy także dużo droższe oraz profesjonalne soczewki makro, których specjalna budowa nie pozwala na zaburzenia kontrastu, rozdzielczości oraz jakości obrazów rejestrowanych z ich pomocą – w ich przypadku nie ma również mowy o jakichkolwiek aberracjach. 

Filtr efektowy

Na samym końcu naszego zestawienia chcemy jeszcze wspomnieć o grupie filtrów, które mają na celu uatrakcyjnienie obrazów cyfrowych poprzez różnego rodzaju efekty – np. nałożenie koloru oraz jego podbicie w całej płaszczyźnie obrazu czy też korekcję jego balansu bieli na cieplejsze lub zimniejsze tony. Oczywiście tego rodzaju filtry przy współczesnych możliwościach postprodukcyjnych programów w typie Photoshopa raczej nie cieszą się zbytnią popularnością wśród twórców cyfrowych – co nie oznacza, że filtry efektowe nadal nie znajdują swojego zastosowania np. w fotografii analogowej!

Fotografia z użyciem filtra gwiazdkowego HOYA STAR 4 PRO1 DIGITAL

Innym typem filtrów w tej kategorii są również filtry gwiazdkowe – rozszczepiające punkty świetle na wieloramienne gwiazdy – a także filtry o powierzchni pryzmatycznej, które mogą multiplikować poszczególne pola obrazu w bardzo zróżnicowany i szalony sposób, niczym kalejdoskop. 

Mamy nadzieję, że to opracowanie pomoże Ci wybrać filtr najbardziej pasujący do Twojej filmowo-fotograficznej działalności! 

W serii naszych Poradników dla Niewtajemniczonych znajdziesz także inne przydatne teksty:

➡ Jaki aparat fotograficzny wybrać?

➡ Jaką kartę pamięci wybrać?

➡ Jaki gimbal wybrać?