Co to jest bokeh?

Bokeh, czyli estetyczne nieostrości

W języku japońskim słowo boke oznacza „rozmycie" oraz „mglistość" (暈け lub ボケ), natomiast w kontekście sztuki fotograficznej termin ten odnosi się do obszarów zdjęcia celowo znajdujących się poza głębią ostrości. 

Efekt ten można najczęściej zauważyć w tle lub na pierwszym planie fotografii, gdzie obiekty tracą swoje ostre krawędzie i tworzą mniej lub bardziej miękkie „plamy" światła.

Jedną z najważniejszych cech bokehu jest jakość jego rozmycia, ponieważ to właśnie ona sprawia, że staje się on zasadnym atrybutem danego zdjęcia – warto jednak w tym miejscu podkreślić, że bokeh jest także walorem czysto subiektywnym; uwarunkowanym zarówno estetycznymi preferencjami samego fotografa jak i odbiorcy danego dzieła. 

Umiejętne zarządzanie efektem bokeh ma też swój ważny udział w modelowaniu wizualnej narracji konkretnego ujęcia, ponieważ właściwości zastosowanego rozmycia nie tylko wpływają na „mood" fotografii, ale pozwalają także na wyodrębnienie oraz zwrócenie uwagi na najważniejsze elementy jej kompozycji. 

W kontekście charakteru oraz kształtu określonego rozmycia wyróżnia się następujące, najbardziej popularne rodzaje bokehu:

• kremowy bokeh – jest to jednorodne rozmycie o bardzo gładkich przejściach tonalnych; rozmycia tworzą subtelne, rozmyte „plamy" o łagodnych krawędziach
  
  
• bokeh w kształcie dysków – tutaj rozmycia przybierają bardzo wyraźny, okrągły i jednolity kształt; jest to jeden z najbardziej pożądanych rodzajów bokeh, który wygląda szczególnie atrakcyjnie w przypadku fotografowania nocą
  
  
• ostry bokeh – występuje wtedy, gdy rozmyte plamy światła mają wyraźnie zaakcentowane krawędzie, co nadaje zdjęciom interesujący i bardziej dynamiczny wygląd; jednym z ciekawszych wariantów jest tzw. donut bokeh, czyli „obwarzankowe" rozmycie charakterystyczne dla obiektywów katadioptrycznych oraz zwierciadlanych – takich jak np. TTArtisan 250 mm f/5.6
  
  
• swirly bokeh – to efekt wirującego, kolistego rozmycia, które wynika ze specyficznej konstrukcji optycznej obiektywu; za najbardziej znany „wirujący" model uważa się skonstruowany w XIX wieku obiektyw Petzval'a, który jakiś czas temu doczekał się również swojej współczesnej reedycji
  
  

Jak osiągnąć efekt bokeh?

Na specyfikę bokehu wpływa kilka istotnych czynników – pierwszym z nich jest oczywiście wartość przysłony danego obiektywu; im szerzej będzie ona otwarta (np. f/2.8, f/1.8, f/1.4), tym głębia obrazu adekwatnie spadnie – wówczas elementy znajdujące się w obszarze nieostrości stworzą pożądany efekt rozmycia.

Nie bez znaczenia jest także zawartość planów fotograficznych znajdujących się poza płaszczyzną ostrości obiektywu – a więc wszystko to, co predysponuje do bycia rozmytym. 

Trzeba zrozumieć, że nie każdy element kadru rozmywa się tak samo; wiele zależy od kształtu danego przedmiotu oraz sposobu jego oświetlenia. W sferze nieostrości mogą więc tworzyć się nie tylko regularne i okrągłe „plamy", ale także rozmycia przypominające kleksy, smugi oraz inne artefakty.

Kontrast oświetleniowy w przypadku efektywnego bokehu jest również bardzo ważny; warto więc zadbać o odpowiednią jasność motywu fotograficznego znajdującego się poza płaszczyzną ostrości obiektywu; dotyczy to zarówno tła, jak i elementów usytuowanych w nieostrości na pierwszym planie.

Przykładowo – tła jednorodne pod względem oświetlenia będą tworzyć spójne, miękkie i tonalne nieostrości; z kolei pojedyncze, mocne punkty światła, kontrastujące z ekspozycją tła, zmienią się w charakterystyczne i okrągłe rozmycia. Zatem im jaśniejszy jest dany punkt światła, tym jego rozmycie na fotografii – zwłaszcza na ciemniejszym tle – będzie bardziej widoczne i ekspresyjne. 

Na jakość i odwzorowanie nieostrości punktów świetlnych wpływa także konstrukcja obiektywu, a dokładnie liczba i kształt listków przysłony – im jest ich więcej oraz im bardziej są one zaokrąglone, tym bardziej miękki i okrągły bokeh się formuje, podczas gdy te z mniejszą ilością listków tworzą bardziej kanciaste i wielokątne kształty – na przykład heksagonalne; wzmocnienie efektu potęguje się wraz z przymykaniem przysłony.

Kolejny aspekt to ogniskowa obiektywu; wraz z powiększaniem się jej wartości spada głębia ostrości; analogicznie „zagęszcza się" też kompresja tła, a co za tym idzie – zdecydowanie łatwiej jest uzyskać pożądane rozmycie.

Bardzo ważną kwestią jest również odległość obiektywu względem fotografowanego obiektu – warto zapamiętać, że im bliżej podejdziesz do interesującego Cię motywu, tym bardziej rozmyje się tło za nim, ponieważ ograniczeniu ulegnie także głębia ostrości; analogicznie oddalając interesujący Cię obiekt od tła, zwiększysz też wielkość rozmycia punktu świetlnego.

Podsumowując:

• używaj szeroko otwartej przysłony – ustaw jej wartość na możliwie najniższą, aby maksymalnie ograniczyć głębię ostrości. To kluczowy krok do uzyskania rozmytego tła
  
  
• zbliż się do obiektu – im bliżej znajdziesz się swojego głównego tematu, tym bardziej tło zostanie rozmyte, a efekt bokeh się wzmocni
  
  
• umieść interesujący Cię obiekt daleko od tła – efekt bokeh będzie bardziej widoczny, gdy pomiędzy fotografowanym obiektem i tłem zachowasz pewien dystans
  
  
• wykorzystaj źródła światła w tle – bokeh najpiękniej wygląda, gdy w tle znajdują się punktowe źródła światła, takie jak lampki, latarnie czy słońce prześwitujące przez liście drzew
  
  

Kiedy zastosować bokeh jako element fotograficznej narracji?

Bokeh jest szczególnie popularny w fotografii portretowej, gdzie pozwala na wydobycie głównego obiektu z tła oraz na ukierunkowanie uwagi obserwatora na najważniejszy motyw fotograficznej historii; jednak nie jest to jedyny obszar, w którym ten efekt znajduje swoje zastosowanie.

Można go również z powodzeniem wykorzystać w czasie fotografowania na łonie Matki Natury; w przypadku zdjęć makro odpowiedni bokeh może sprawić, że nawet najbardziej prozaiczne obiekty staną się fascynujące.

W tym kontekście doskonałym przykładem jest twórczość fotografki Magdaleny Wasiczek, która wykorzystuje rozmycie w iście mistrzowski sposób; zachęcamy Cię do zapoznania się z artykułem, który jakiś czas temu przygotowaliśmy właśnie na ten temat:

➡ EXPOzycja 2023 – kwiaty i owady w onirycznych wizjach Magdaleny Wasiczek

Bokeh „zaczaruje" również kadry uchwycone podczas nocnych plenerów, gdzie okoliczność wszechobecnych miejskich świateł stworzy doskonałe tło dla wielu inspirujących projektów.

Nie ulega wątpliwości, że efekt bokeh to jeden z najpiękniejszych oraz najbardziej artystycznych, formalnych środków wyrazu, którego odpowiednie wykorzystanie może nadać zdjęciom wyjątkową głębię oraz stworzyć na nich niepowtarzalny klimat.

Zachęcamy Cię więc do eksperymentów z przysłoną, różnymi obiektywami i światłem, aby odkryć, jaki bokeh będzie najbardziej współgrał z Twoją wizualną estetyką oraz odpowiadał Twoim fotograficznym potrzebom.

Przeczytaj nasze inne Poradniki:

➡ Co to jest czas naświetlania?

➡ Podstawy kompozycji. Jak tworzyć ujęcia zapadające w pamięć?

➡ Rodzaje migawek w aparacie – jak działają i czym się charakteryzują?