Co to jest kompensacja ekspozycji?

Kontrola nad ilością światła

Jeśli jesteś początkującym fotografem, to pojęcie prawidłowej ekspozycji jest kwestią, która stanowi zasadniczy punkt wyjścia w Twojej światłoczułej podróży. W ujęciu technicznym, o poprawnej ekspozycji mówimy wówczas, gdy dana ilość światła odbitego – padająca na cyfrowy przetwornik – przyczynia się do poprawnego naświetlenia konkretnej fotografii.

Współczesne aparaty oraz kamery filmowe, przy wsparciu wbudowanych światłomierzy, definiują poprawną wartość ekspozycji w odniesieniu do średniej szarości 18 %. Czasem jednak ujednolicenie ekspozycji do wartości tonów średnich – czyli tych znajdujących się dokładnie pośrodku skali szarości – powoduje, że fotografowane sceny pozbawione są odpowiedniej ilości wyraźnie jasnych lub ciemnych tonów (walorów).

Więcej o szarości 18 % oraz trybach pracy światłomierza napisaliśmy tutaj:

Jak działa światłomierz w aparacie?

Jaki z tego wniosek?

Systemy pomiaru światła dostępne w urządzeniach zapisujących cyfrowe obrazy nadal popełniają błędy. Nie zawsze potrafią idealnie „ocenić sytuację" oraz dostosować ekspozycję do konkretnych warunków oświetleniowych – i to właśnie w tych kluczowych momentach można, a nawet należy skorzystać z możliwości, jakie daje fotografującym funkcja kompensacji ekspozycji.

Dlaczego warto korzystać z kompensacji ekspozycji?

Funkcja kompensacji ekspozycji – nazywana także jej korektą – pozwala fotografom na modyfikację wartości jasności EV w odniesieniu do ustawień rekomendowanych przez światłomierz. W zależności od efektu, jaki jest pożądany, aparat można „zmusić" aby celowo prześwietlał lub nie doświetlał fotografii. 

Taka opcja jest szczególnie przydatna w sytuacjach, gdy automatyczny pomiar światła –  skalibrowany na 18 % – kompletnie nie zgadza się z Twoją wizją na dane ujęcie. Tego rodzaju korekta jest zazwyczaj dostępna po wybraniu jednego z trybów półautomatycznych w Twoim aparacie – priorytetu przysłony (A, Av), priorytetu czasu naświetlania (S, Tv) oraz trybu Program (P).

Stopień kompensacji ekspozycji wyraża się za pomocą jednostki logarytmicznej – stopni EV – gdzie zmiana ekspozycji o 1 EV równa się zmianie odpowiadającej:

• jednej pełnej działce przysłony – np. f/2.8 ➡ f/2 (+1 EV),
• jednej pełnej wartości ISO – np. ISO 200 ➡ ISO 400 (+1 EV),
• dwukrotnemu wydłużeniu/skróceniu czasu naświetlania – np. 1/250 ➡ 1/500 (-1 EV)
  
  

Tak zwany „punkt zerowy" w skali EV odpowiada takiej wartości ekspozycji, która oznacza właściwe oraz ujednolicone naświetlenie cyfrowego przetwornika z punktu widzenia światłomierza. Fotograf może jednak zwiększyć lub zmniejszyć ekspozycję, tak aby uzyskać określony efekt artystyczny lub aby po prostu zrównoważyć jasność i ciemność w trudnych warunkach oświetleniowych. 

Kompensacja w trybach półautomatycznych może przebiegać w dwojaki sposób:

• rozjaśnienie ekspozycji – kompensacja na „+” – aparat dobiera odpowiednio mniejszą wartość przysłony lub wydłuża czas naświetlania
  
  
• ściemnienie ekspozycji – kompensacja na „-” – aparat dobiera odpowiednio większą wartość przysłony lub skraca czas naświetlania
  
  

Punkt zerowy – idealna ekspozycja według światłomierza skalibrowanego na szarość 18 % – ową

Kompensacja ekspozycji na „-" – ściemnienie

 Kompensacja ekspozycji na „+" – rozjaśnienie

Kompensacji ekspozycji przypisane są zwykle osobne klawisze funkcyjne na korpusie aparatu – ikona plus/minus – lub odrębne pokrętło. Zmiany wartości EV można także dokonać bezpośrednio z pozycji menu aparatu – każda marka w sposób indywidualny umieszcza tę funkcję w menu konkretnego modelu sprzętowego, dlatego warto sprawdzić w instrukcji obsługi gdzie jej dokładnie szukać. 

Pokrętło kompensacji ekspozycji

Niektóre modele aparatów fotograficznych dopuszczają również opcje kompensacji ekspozycji w trybie manualnym (M). Skoro jednak ten szczególny tryb – jak sama nazwa wskazuje – pozwala na całkowicie autonomiczne zarządzanie parametrami ekspozycji, to jaki sens ma jej opcjonalna korekta? W tym miejscu warto wspomnieć o kluczowej funkcji AUTO ISO. 

Automatyczny poziom czułości matrycy światłoczułej w trybie manualnej pracy aparatu dopasowuje wartość ISO w odniesieniu do czasu otwarcia migawki oraz wartości przysłony ustalonej przez użytkownika, tak aby osiągnąć „punkt zero” na skali EV.

Jeśli jednak założymy, że nasze zdjęcia powinny być odpowiednio jaśniejsze (+) lub ciemniejsze (-) i nie zważamy na wskazania światłomierza, wówczas dzięki kompensacji czułości matrycy – w momencie uruchomienia AUTO ISO w trybie M – aparat może samodzielnie dopasować czułość ISO wyższą lub niższą w zależności od wprowadzonych przez nas ręcznie korekt na „+" lub „-" – a ustawienia czasu naświetlania oraz przysłony pozostaną takie same. 

Warto także pamiętać o tym, aby na bieżąco kontrolować stan luminancji fotografowanej sceny na histogramie. Jest to bardzo ważne w kontekście jakości ujęcia, które zapisujesz – zbyt radykalna kompensacja może doprowadzić do utraty detali zarówno w jasnościach jak i w czerniach, dlatego tylko w pełni świadoma praca z korektą ekspozycji pozwoli Ci nie przesadzić ani w jednym, ani w drugim kierunku.

Poniżej załączamy przykłady trzech fotografii wykonanych z uwzględnieniem kompensacji ekspozycji:

Ekspozycja 18%-owa, według wskazań światłomierza

Ekspozycja -1EV, wzmocnienie kontrastu i koloru

Ekspozycja +1 EV, uwydatnienie struktury, rozjaśnienie cieni

Kiedy używać kompensacji ekspozycji?

Pracując w trybach półautomatycznych, warto rozważyć ewentualna korektę jasności w następujących sytuacjach:

• fotografowanie scen bogatych w skrajnie ciemne oraz jasne tony (walory) – jeśli przykładowo będziesz chciał sfotografować ośnieżony górski krajobraz, wówczas światłomierz możne przyjąć, że śnieg jest „za jasny” – a dążąc do ujednolicenia całości ekspozycji, śnieżna biel może zostać przyciemniona. Analogicznie może zostać potraktowana czerń – zostanie dosłownie „zrobiona na szaro”, jeśli nie wprowadzisz ręcznej korekty na (- EV)
  
  
• fotografowanie scen z silnym, kontrowym źródłem światła za głównym motywem – w przypadku intensywnego kontrastu między jasnymi a ciemnymi obszarami sceny, kompensacja pozwala zrównoważyć te obszary, zachowując detale zarówno w światłach, jak i cieniach
  
  
• fotografowanie w niskim kluczu oświetleniowym (low-key) – celowe zaniżenie wartości ekspozycji służy budowaniu specyficznego nastroju w przypadku konkretnej wizji artystycznej
  
  
• fotografowanie z intencją celowego wzmocnienia nasycenia kolorów 
  

Sprawdź nasze inne teksty z cyklu Fotograficznego ABC:

Co to jest przysłona obiektywu?

Matryce światłoczułe – rodzaje i wielkości cyfrowych przetworników

Przestrzeń barw i gamut – wstęp do reprodukcji barwy